Nasıl bir halıya bakarken, renklerden birini takip ederek zihinde belli bir biçim (pattern) uyandırılır, başka bir renk takip edilerek diğer bir biçim zihşnd canlandırılırsa; hayat içinde de gören kişi genel nesneler arasından kendi mizacının onu gözlemeye ve yalnızca o şeyi tasvire yanelttiği biçime bakmalıdır. Thomas Hardy'nin bu sözleri bir alıntı olarak karşıma çıktığında yazarın tavsiyesine uymamın mümkün olamayacağını, çünkü kendimin bir Türk, bir barbar, medeniyet aleyhtarı bir kimse olduğunu anladım. Bir halıya medeni insanlar gibi bakamadığıma göre, hayata da onlar gibi bakamazdım. Eğer ben bir biçim görmüşsem bunu bir rengi takip ederek bulmuyorum; önce biçim gözüme çarpıyor ve daha sonra gerekirse bu biçimi bana getiren özelliğin renkten doğduğunu farkediyorum. Oysa medeni insan birimlerin bağlantısından, unsurların ilişkilerinden biçimin tamamına varıyor. Bakıştaki, anlayıştaki bu farklılık medenileri neyin neleri içerdiğine (tazammum) dikkat eden bir dünya görüşüne , barbarları da neyin neleri kapsadığına (şümul) önem veren bir dünya görüşüne yöneltiyor.