Eğer insanın özünü oluşturan şey iyi ya da kötü, nefret ya da sevgi değil, sonuçta yeni çelişkiler üreten, yeni çözümler arayışını gerekli kılan bir çelişkiyse, bu durumda gerçekten de insan ya gerilemeci ya da ilerlemeci bir yoldan bu ikileme cevap verebilir. Yakın tarihimiz buna birçok örnek sağlar. Milyonlarca Alman, özellikle para ve toplumsal statülerini kaybeden alt, orta sınıf insan, Hitler?in önderliğinde, German (tötonik) atalarının ?çıldırma? kültüne sığınmıştır. Aynı şey Stalin önderliğindeki Ruslar?ın, Nanking ?tecavüzü? sırasında Japonlar?ın ve Güney Amerika?daki linç çetelerinin başına da gelmiştir. Çoğunluk için ilkel (arkaik) yaşam gerçek bir olasılıktır; ortaya çıkabilir. Ancak iki ortaya çıkış biçimi arasında ayrım yapmak gerekir. Bundan birisi, ilkel dürtülerin çok güçlü olarak varlığını sürdürdüğü, ancak belli bir toplumun kültür yapılarına ters düştüğü için bastırıldığı durumlardır; bu durumda savaş, doğal afetler, ya da toplumsal çözülme gibi özel şartlarda bastırılan ilkel dürtüler kolayca bentleri yıkıp öne çıkabilir. Öteki olasılık ise bireyin yada bir grubun üyelerinin gelişiminin, ilerlemeci aşamaya gerçekten ulaşıp pekiştiği durumlarda ortaya çıkar; bu durumda ise yukarıda anılan türden travmatik (yaralayıcı) olaylar kolayca ilkel dürtülere dönülmesine yol açmaz, çünkü bu dürtüler bastırılmaktan çok yerlerine yenileri konulmuştur; yine de bu durumda bile ilkel potansiyel tamamen ortadan kalkmamıştır; toplama kamplarında uzun süre kalma gibi olağandışı koşullarda ya da vücuttaki bazı kimyasal süreçlerle, kişinin ruhsal sisteminin tamamı çökebilir ve ilkel güçler, tazelenen bir güçle ileri çıkabilir. Elbette bu iki uç arasında, yani bastırılan ilkel dürtülerle, bunların ilerlemeci yönelimiyle tamamen değiştirilmesi arasında sonsuz sayıda ara durum vardır. Oran ve ayrıca bastırma derecesiyle ilkel yönelimin farkında olma derecesi de her bireyde farklı olacaktır. İlkel yanın, bastırmayla değil ilerlemeci yönelimin gelişmesi olasılıklarını hepten yok eden ve bu nedenle seçme özgürlüğünü (bu durumda ilerleme seçeneğini) kaybeden insanlarda vardır.