? Biliyorum Nastenka, biliyorum! diye bağırdım. Şu anda her zamankinden çok, en iyi yıllarımı boşu boşuna yitirdiğimi biliyorum. Bu, beni, derecesiz üzüyor. Zaten Tanrı, bunları anlamam için bana sizin gibi bir meleği yolladı. Şu anda yanınızda oturup sizinle konuşurken yarını düşünmek içimden gelmiyor artık. Çünkü bu yarın, gene yalnızlık, gene küflü, gereksiz bir hayat taşıyor... Yanınızda, gerçek hayatta bu kadar mutlu olduktan sonra neyi hayal edebilirim? Beni reddetmediğiniz, hayatımda hiç olmazsa iki gece yaşamama olanak verdiğiniz için Tanrı sizden razı olsun.

Nastenka'nın gözlerinde yaşlar parladı.

? Hayır, hayır! Böyle olmaz!.. diye bağırdı. Birbirimizden ayrılmayacağız. İki gece nedir ki!

? Ah Nastenka, beni kendi kendimle uzun bir zaman için barıştırdığınızı biliyor musunuz? Artık, arada bir yaptığım gibi, kendi hakkımda o kadar kötü düşünmeyeceğim. Biliyor musunuz, belki hayatımda işlediğim suç ve günahı ?böyle bir hayat suç ve günahtan başka nedir ki?? unuturum Nastenka. Emin olun, öyle kederli, bunaltıcı anlarım oldu ki, ben de herkes gibi gerçek bir hayat yaşayabilecek miyim diye kuşkulanıyordum. O anlarda gerçek dünyadan ne kadar uzakta olduğumu, duygularımın körlendiğini hissediyor, kendime lanet okuyorum. Çünkü hayal dünyasında geçirdiğim gecelerin sarhoşluğundan ayılmak pek acıklı oluyor. Oysa ki çevremizde gürül gürül akan insan seli ne canlı, ne renkli bir dünyadır. Hayat kasırgasına kendilerini kaptırmış bu insanların her şeyi gerçektir: Saatleri birbirine benzemez; yeniliklerle, başka başka heyecanlarla doludur. Sınırsız sandığımız hayalde yoksulluk, tekdüzelik var. Önüne çıkan ilk gölgenin, bir düşüncenin, güneşi karartan ilk bulutun tutsağıdır o. Hayal dünyası incinir, yorulur da... Sonsuz dedikleri hayal, sürekli bir gerginlik içinde bulunmaktan tükeniyor. Çünkü zaman geçip insan olgunlaştıkça, eski ülkülerin yerine yenilerini koyamayınca yıkıntılar arasından yeni bir şeyler bulup çıkarmak zorunluğu oluyor. O zaman hayalci, tıpkı ateş yakmak isteyince, sönmüş külleri karıştırarak köz aradığımız gibi, vaktiyle kalbini duygulandırıp gözlerini yaşartan eski hayallerini canlandırmaya çalışıyor. Biliyor musunuz Nastenka? Ben artık o anlamsız, ürünsüz, ama ruhumun aziz saydığı hayal dünyasına hoşça kal dedim. Yalnızca arkada kalan tatlı bir geçmiş gibi anımsıyorum. Bu dünyanın bana anı olarak bıraktığı yerleri zaman zaman dolaşarak, halin içinde geri gelmez geçmişi yaşamayı pek severim. Bunun için bir gölge gibi amaçsız ve başıboş şehrin ıssız sokaklarında sık sık dolaşırım. Neler anımsarım o zamanlar... Örneğin tam bir yıl önce, aynı saatte, aynı kaldırımda, şimdiki gibi yalnız başıma üzgün, hüzünlü dolaşıyordum. O günkü düşündüklerim aklıma geldikçe bunların hiç de iç açıcı şeyler olmadığını anımsıyorum. Ama ruhum bugünküne göre daha huzurluydu, şimdiki gibi yakamı kurtaramadığım kara düşüncelerim, gece gündüz rahat vermeyen vicdan azabım yoktu. Şimdi Hani hayaller? diye sormaktan kendimi alamıyorum. Baş sallayıp: Yıllar ne çabuk geçiyor... demekten başka çare yok. Bu kez yeni bir soru karşınıza dikiliveriyor: Peki ama, geçen yıllar, ömrün en iyi yılları ne olacak?.. Yaşadın mı, yoksa yalnızca yaşadığını mı sandın?.. İçinizdeki ses: Bak, çevrende her şey nasıl gittikçe soğuyor... demektedir. Umutsuzluk; yalnızlık içinde yıllar geçecek; sarsak ihtiyarlık bastonuna dayanarak karşınıza dikilecek. Her şey hüzüne, kedere bürünecek... Yaşadığınız o parlak dünya sönecek, hayaller, sarı yapraklar gibi bir bir dökülecek... Ah Nastenka, o zaman hem yapayalnız kalmak, hem de arkandan acıyacak bir şeyin olmadığını bilmek, ?çünkü yitirdiklerinin hepsi değeri sıfır olan hayaller; ne kadar acı, değil mi?